دیابت چیست؟
در حال حاضر
دیابت به نوعی اپیدمی جهانی تبدیل شده است و شیوع این بیماری در حال حاضر با سرعت بسیار زیادی در حال افزایش است .دیابت به وضعیتی گفته می شود که در آن
قند خون بالاتر از حد طبیعی باشد.
انسولین هورمونی است که میزان جذب گلوکز از جریان خون را تنظیم می کند و زمانی که سلول های بدن به هر دلیلی به درستی نسبت به انسولین واکنش نشان نمی دهند ، جذب گلوکز افزایش پیدا کرده و سطح قند خون بیشتر می شود.
سازمان جهانی بهداشت
دیابت را نوعی بیماری مزمن تعریف می کند که به دلیل تولید ناکافی
انسولین از
غده لوزالمعده و یا به دلیل پاسخ نادرست سلول های بدن نسبت به انسولین تولید شده ، ایجاد می شود. در حال حاضر از هر 11 نفر فرد بزرگسال 1 نفر به دیابت مبتلا است که نسبت به دهه 1980 تقریبا 4 برابر افزایش پیدا کرده است .حدود 382 میلیون نفر در جهان از دیابت رنج می برند و پیش بینی میشود این تعداد در سال 2035 به 592 میلیون نفر برسد .
دیابت چیست؟
انواع دیابت و علائم آنها
1 ) دیابت نوع 1
این نوع از دیابت نوع شدید این بیماری است که به عنوان «
دیابت وابسته به انسولین» نیز شناخته می شود.این دیابت بیشتر در کودکان و جوانان دیده می شود ولی با این حال ممکن است در هر سنی بروز کند.در این
نوع از دیابت ، سیستم ایمنی بدن به سلول های
پانکراس تولید کننده انسولین حمله می کنند و به همین دلیل سطح تولید انسولین در بدن کاهش پیدا می کند.
انسولین مانند کلیدی عمل می کند که مسئول باز کردن امکان جذب گلوکز توسط سلول ها از جریان خون است.زمانی که سلول ها در غیاب انسولین کافی ، این کلید را ندارند ، قادر به جذب کافی گلوکز از جریان خون نیستند و این باعث میشود که سطح گلوکز در سلول ها کاهش پیدا کرده و سطح قند خون در جریان خون افزایش پیدا کند.این بیماران معمولا در طول زندگی خود نیاز به
تزریق انسولین خواهند داشت.این نوع از دیابت حدود 10 درصد از کل موارد دیابت را شامل می شود و می تواند به چشم ها ، کلیه ها ، قلب و اعصاب آسیب رسانده و در مواردی می تواند منجر به کما و مرگ شود.
علائم دیابت نوع 1 :
- تکرر ادرار بخصوص در شب که باعث بیدار شدن بیمار از خواب و مراجعه به دستشویی خواهد شد .
- تشنگی بیش از حد و غیر معمول
- خستگی مفرط و احساس دشواری برای انجام فعالیت های بدنی و ورزش
- بدن برای تولید کتون ، شروع به تجزیه چربی و عضلات بدن خواهد کرد که باعث کاهش وزن و از دست دادن توده عضلانی خواهد شد
- خارش در آلت تناسلی
- تاری دید و مشکلات بینایی
- گرفتگی عضلات
- عفونت ها پوستی
- از دست دادن شدید اشتها (خطرناک)
- حالت تهوع دنباله دار و استفراغ شدید (خطرناک)
- افزایش دمای بدن (خطرناک)
- تنفس بد بو
اگر این علائم شدید و ادامه دار باشند می تواند نشانه نوعی دیابت خطرناک به نام «
دیابت کتو آکادیوز» باشد که سریعا باید به پزشک مراجعه کنید
2 ) دیابت نوع 2
دیابت نوع دوم یکی از شایع ترین انواع دیابت است که در آن سلول های بدن نسبت به انسولین تولید شده مقاومت نشان داده و باعث افزایش سطح قند خون می شود .در این حالت میزان دریافت گلوکز سلول ها کاهش پیدا می کند و برای تسهیل دریافت گلوکز ، نیاز به
افزایش انسولین و یا کاهش حساسیت سلول ها نسبت به انسولین ، وجود دارد .
بیماران دیابتی نوع دوم همیشه در معرض ابتلا به
نوروپاتی دیابتی هستند که منجر به آسیب به عصب های درد می شود.دو نوع نوروپاتی دیابتی وجود دارد : نوروپاتی اتونومیک و نوروپاتی محیطی . در نوروپاتی محیطی بیمار معمولا در پاهای خود احساس درد می کند و در شرایطی ممکن است این درد به بازوها ، شکم و کمر نیز گسترش پیدا کند.در نوروپاتی اتونومیک معمولا دستگاه گوارش ، سیستم عروق، سیستم ادرار و ارگان های جنسی فرد آسیب می بیند.
دیابت نوع 2 را می توان با رعایت رژیم های غذایی ، تغییر سبک زندگی ، ورزش منظم و حفظ وزن در محدوده سلامت ، مدیریت کرد.در موارد پیشرفته ممکن است برای کنترل قند خون در بیماران دیابتی نوع دو ، نیاز به دارو درمانی وجود داشته باشد.
دستگاه تست قند خون در خانه
علائم و نشانه های دیابت نوع دوم :
- افزایش تشنگی
- افزایش ادرار و تکرر ادرار مخصوصا در شب
- افزایش اشتها
- مشکلات بینایی / تاری دید
- عفونت های مکرر در نقاط مختلف بدن
- لکه های تیره بر روی پوست و مخصوصا بر روی پوست سر ، صورت و پیشانی
3 ) دیابت بارداری
دیابت بارداری نوعی از دیابت است که در
دوران بارداری ایجاد می شود و باعث
افزایش سطح گلوکز خون خواهد شد. دیابت بارداری می تواند هم بر روی مادر و هم بر روی جنین آثار مضرری داشته باشد . این نوع از دیابت معمولا بعد از زایمان درمان می شود.زمانی که زنی باردار می شود ، بدن برای اینکه برای جنین گلوکز کافی داشته باشد ، به هورمون انسولین مقاوم تر می شود.در صورتی که این مقاومت بدن نسبت به هورمون ، بیش از حد باشد می تواند باعث بروز دیابت بارداری شود. در صورتی که دیابت بارداری کنترل نشود می تواند بعد از زایمان به دیابت نوع دوم تبدیل شده و نوزاد تازه متولد شده نیز در معرض ابتلا به دیابت قرار خواهد گرفت .
علائم دیابت بارداری
دیابت بارداری معمولا در اکثر زنان علائم ظاهری چندانی ایجاد نمی کند.معمولا در هنگام مراجعه به متخصصین زنان و زایمان ، پزشک آزمایشاتی برای
تشخیص احتمالی دیابت بارداری انجام خواهد داد.
عواملی که می توانند احتمال ابتلا به دیابت را افزایش دهند
1 ) عوامل افزایش دهنده ابتلا به دیابت نوع 1
دیابت نوع 1 معمولا از زمان کودکی آغاز می شود و به دلیل توقف و یا کاهش تولید انسولین در بدن اتفاق می افتد.این نوع از دیابت معمولا تا آخر عمر ادامه خواهد داشت.برخی از عوامل می توانند احتمال ابتلا به دیابت نوع 1 را افزایش دهند. عواملی مانند :
- ژنتیک و سابقه خانوادگی
- بیماری های مربوط به لوزالمعده
- عفونت های شدید
2 ) عواملی که احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می دهد
این نوع از دیابت به دلیل مقاومت به انسولین ایجاد می شود که بیشتر در بزرگسالان دیده می شود ولی می تواند در هر دوره از زندگی اتفاق بیافتد .برخی از عوامل می تواند احتمال ابتلا به دیابت نوع دوم را افزایش دهد.مانند :
- چاقی و افزایش وزن
- اختلال در تحمل گلوکز
- داشتن سابقه دیابت بارداری
- بی تحرکی و کاهش فعالیت ها بدنی
- سابقه خانوادگی و ژنتیک
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
- افزایش سن
تزریق انسولین برای کاهش قند خون
روش های تشخیص دیابت
بسیاری از افراد در مراحل اولیه ابتلا به دیابت ، متوجه علائم خفیف آن نمی شوند.غربالگری دیابت برای کسانی که در معرض ابتلا به بیماری قند هستند توصیه می شود. در صورتی که دیابت به موقع تشخیص داده نشود و نسبت به کنترل قند خون اقدام نکنید می تواند خطر سکته مغزی ، بیماری های قلبی و عروقی ، حمله قلبی ، افزایش فشار خون ، افزایش کلسترول خون و ... را افزایش دهد.
انجمن دیابت امریکا توصیه می کند افراد بالای 45 سال ، هر سه سال یکبار میزان قند خون خود را کنترل کنند.افرادی که احتمال بیشتری برای ابتلا به دیابت دارند نیز باید با مراجعه به پزشک ، آزمایشات لازم را برای تشخیص دیابت انجام دهند.
سایر دلایل ابتلا به دیابت
1 ) پانکراتیت و پانکراتکتومی
پانکراتیت نوعی التهاب لوزالمعده است که در کوتاه مدت می تواند بسیار دردناک باشد که احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را نیز افزایش می دهد.طبق آمار به دست آمده تقریبا نیمی از کسانی که دچار پانکراتیت می شوند در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند.پانکراتیت شدیدا بر میزان تولید انسولین در بدن تاثیر می گذارد و ممکن است بیمار برای کنترل سطح قند خون نیاز به تزیق انسولین داشته باشد.
پانکراتکتومی نیز عمل جراحی حذف تمام یا بخشی از پانکراس است و بلافاصله بعد از عمل جراحی پانکراتکتومی ، بیمار در معرض افزایش سطح قند خون قرار می گیرد .
2 ) سندرم تخمدان پلی کیستیک
سندرم تخمدان پلی کیستیک می تواند مقاومت بدن به انسولین را افزایش داده و باعث افزایش سطح قند خون و افزایش وزن شود که در نهایت می تواند منجر به دیابت نوع دوم شود.
3 ) سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ منجر به افزایش سطح هورمون
کورتیزول در بدن شده و باعث افزایش سطح کلوگز خون می شود.ابتلا به دیابت یکی از علائم ثانویه سندرم کوشینگ است.
4 ) Glucagonoma
Glucagonoma نوعی بیماری نادر است که در آن تومورهایی در سلول های آلفا پانکراس وجود دارد که می تواند باعث تولید بیش از حد
هورمون گلوکاگون شود. هورمون گلوکاگون در تنظیم قند خون نقش دارد و اختلال در تولید این هورمون می تواند منجر به دیابت شود. علائم تولید بیش از حد هورمون گلوکاگون عبارتند از : هیپرگلیسمی ، تکرر ادرار و ادرار شبانه ، اسهال ، بثورات پوستی یا درماتیت که معمولا روی صورت ، شکم ، باسن و پاها ایجاد می شود ، از دست دادن وزن ، وجود لخته های خونی مخصوصا در پاها و ...
روش های خانگی برای کاهش قند خون
روش های پیشگیری از دیابت
ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و رژیم غذایی می تواند تا حدودی احتمال ابتلا به دیابت نوع دوم را کاهش دهد.برخی از این اقدامات عبارتند از :
کم تحرکی و نداشتن فعالیت ها بدنی می تواند باعث افزایش وزن و افزایش احتمال ابتلا به دیابت شود.ورزش کردن می تواند مقاومت بدن را نسبت به انسولین کاهش داده و باعث کاهش قند خون شود .
- مصرف فیبر در رژیم های غذایی
مصرف مناسب فیبر در وعده های غذایی و در طول روز می تواند احتمال ابتلا به دیابت را کاهش دهد .همچنین این نوع از رژیم غذایی احتمال ابتلا به بیماری های قلبی ، چاقی ، یبوست و ... را نیز کاهش می دهد که این نیز می تواند در کاهش سطح قند خون بسیار موثر باشد .
- جلوگیری از چاقی و افزایش وزن
چاقی و وزن بیش از حد یکی از اصلی ترین عوامل تشدید کننده احتمال ابتلا به بیماری دیابت و مرض قند است .چاقی می تواند احتمال ابتلا به دیابت نوع دوم را 7 تا 40 برابر افزایش دهد.
- کاهش مصرف نوشیدنی های قندی
نوشیدنی های قندی که حاوی شاخص بالای گلیسمی هستند می توانند خطر ابتلا به بیماری قند را افزایش دهند.نوشیدن مقداری نوشیدنی شیرین به صورت روزانه می تواند احتمال ابتلا به دیابت را 90 درصد افزایش دهد.تا جایی که می توانید مصرف نوشیدنی هایی مانند نوشابه ها ، آبمیوه های صنعتی (حتی اگر 100 درصد طبیعی باشند) و هر نوع نوشیدنی که حاوی قند هستند را محدود کنید.
- مصرف غذاهای حاوی چربی غیر اشباع
چربی های غیر اشباع مانند روغن های گیاهی می توانند به کاهش احتمال ابتلا به دیابت نوع دو کمک کنند.برخلاف چربی های غیر اشباع ، غذاهایی که حاوی چربی های ترانس هستند به شدت می تواند احتمال ابتلا به مرض قند را افزایش دهند. بنابراین از مصرف چربی های ترانس ، هر نوع روغن که در ظرف شفاف بسته بندی شده است ، فست فودها و... شدیدا خودداری کنید.
- مصرف گوشت قرمز را کاهش دهید
مصرف گوشت قرمز و گوشت های فراوری شده می تواند خطر ابتلا به دیابت نوع دو را شدیدا افزایش دهد.حتی مصرف میزان کمی از گوشت قرمز نیز می تواند خطر دیابت را 20 درصد افزایش دهد.مصرف 30 گرم گوشت قرمز به صورت روزانه می تواند احتمال ابتلا به دیابت را 50 درصد افزایش دهد.مصرف 100 گرم گوشت قرمز در هفته می تواند این احتمال را 30 درصد افزایش دهد.
علاوه بر این ، میزان آهن بالای موجود در گوشت قرمز می تواند به صورت مستقیم بر روی پانکراس تاثیر گذاشته و میزان تولید انسولین را کاهش دهد .
شواهد علمی نشان می دهد سیگار کشیدن می تواند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهد .
- الکل و مشروبات الکلی مصرف نکنید
توصیه می شود برای پیشگیری از دیابت و ابتلا به بیماری از مصرف الکل و مشروبات الکلی خودداری کنید.
آزمایش های تشخیص دیابت
ابتلا به دیابت معمولا با استفاده از انواع مختلفی از آزمایش ها قابل تشخیص است . مانند : HbA1C ، آزمایش سطح قند خون ناشتا ، آزمون تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) ، آزمایش گلوکز پلاسمای تصادفی و ... در ادامه به برخی از این روش های آزمایشی اشاره شده است .
1 ) آزمایش خون HbA1C
در این آزمایش خون اطلاعاتی در مورد میانگین میزان قند خون بیمار در طی 3 ماه گذشته به دست می آید .این آزمایش به عنوان تست گلیکا هموگلوبین نیز شناخته می شود و نوعی آزمایش اولیه برای تشخیص بیماری دیابت است .در این آزمایش میزان گلوکز متصل به
هموگلوبین مورد بررسی قرار می گیرد.
معنی برگه آزمایش HbA1C
سطح A1C |
تشخیص |
زیر 5.7٪ |
طبیعی |
6.5٪ و بالاتر |
دیابت |
بین 5.7٪ و 6.4٪ |
احتمال ابتلا بسیار زیاد است |
آزمایش A1C می تواند برای بررسی اینکه آیا دیابت تشخیص داده شده در زنان باردار قبل از بارداری وجود دارد و در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری هستند نیز مورد استفاده قرار گیرد .بعد از آن ممکن است آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) برای تشخیص دیابت بارداری انجام شود .پس از زایمان نیز زنان باید به طور منظم غربالگری دیابت را انجام دهند.
2 ) آزمایش گلوکز ناشتای پلاسما
در این آزمایش
سطح قند خون در زمان ناشتا و قبل از صرف صبحانه مورد بررسی قرار می گیرد .
معنی برگه آزمایش گلوکز پلاسما ناشتا (FPG یا Fasting Plasma Glucose)
نتیجه گلوکز پلاسما (mg / dL) |
تشخیص |
99 و زیر آن |
طبیعی |
100 - 125 |
محدوده خطر |
126 و بالاتر |
دیابت |
قرار گرفتن در محدوده خطر در آزمایش گلوکز ناشتا (IFG) نشان می دهد که در صورت عدم تغییر سبک زندگی و پیشگیری های لازم ، به احتمال زیاد فرد در آینده نزدیک به دیابت نوع دو مبتلا خواهد شد. سطح بیشتر از 126 mg / dL نشان می دهد که فرد به دیابت مبتلا شده است و اقدامات درمانی باید آغاز شود. معمولا در این صورت ممکن است پزشک ، دوباره همین آزمایش را تکرار کند.
3 ) آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
نتیجه آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) می تواند به شرح زیر تفسیر شود .
نتیجه گلوکز پلاسما دو ساعته (mg / dL) |
تشخیص |
139 و پایین تر |
طبیعی |
140 - 199 |
پیش دیابت |
200 و بالاتر |
دیابت |
دیابت حاملگی نیز از طریق آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) تشخیص داده می شود.معمولا سطح قند خون چهار بار در طول روز اندازه گیری می شود.اگر دوبار از این آزمایشات مثبت باشد گفته می شود که فرد به دیابت بارداری مبتلا شده است .
4 ) آزمایش گلوکز پلاسما به صورت تصادفی
در صورتی که قند خون ناشتا 200 میلیگرم در دسی لیتر یا بیشتر از این میزان باشد و علائم زیر مشاهده شود ، فرد دچار دیابت است .
- افزایش ادرار / تکرر ادرار / ادرار در شب
- افزایش تشنگی
- کاهش وزن به دلایل نامعلوم
- خستگی و بی حوصلگی
- تاری دید
- افزایش اشتها
- زخم هایی که بهبود پیدا نمی کنند
روش های درمان دیابت
هدف اصلی و اولیه در درمان دیابت ، حفظ قند خون در محدوده طبیعی می باشد.داروها و روش های درمانی زیادی برای کنترل قند خون در بیماران دیابتی وجود دارد.برخی از داروهای کنترل قند خون به صورت خوراکی مصرف می شوند و برخی دیگر تزریقی هستند.اکثر داروهای موجود ، برای درمان دیابت نوع دو مصرف می شوند.
1 ) درمان دیابت نوع 1
بیماران مبتلا به دیابت نوع یک باید در طول زندگی خود انسولین دریافت کنند که معمولا به صورت تزریقی است .اکثر این بیماران معمولا روزانه دو دوز انسولین دریافت می کنند که بر اساس نیاز آنها و سطح قند خون آنها تنظیم می شود.درمان رایج برای دیابت نوع یک به شرح زیر است
- دریافت انسولین
- نظارت بر کربوهیدرات ها ، چربی ها و پروتئین های مصرفی روزانه
- کنترل منظم قند خون
- مصرف غذاهای سالم
- ورزش منظم و کاهش وزن
2 ) روش های درمان دیابت نوع 2
هدف اصلی در درمان دیابت نوع دو ، کاهش علائم و جلوگیری و یا به تاخیر انداختن
عوارض جانبی ناشی از دیابت است.نگه داشتن سطح قند خون در محدوده مناسب ، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از عوارض جانبی این نوع از دیابت دارد.بیمار باید از رژیم غذایی سالم پیروی کرده و فعالیت بدنی مناسبی داشته باشد . علاوه بر این در صورت نیاز ، پزشک برای کنترل سطح قند خون داروهای لازم را تجویز خواهد کرد .
برخی از داروهایی که برای درمان دیابت نوع دو مصرف می شوند عبارتند از :
- مهارکننده های آلفا گلوکوزیداز
این گروه از داروها باعث افزایش هضم کربوهیدرات ها در بدن شده و در نتیجه تولید گلوکز در بدن کاهش پیدا می کند.قرص
آکاربوز و قرص گلوکوبای از این گروه هستند
این داروها میزان انسولین را بعد از مصرف غذا کنترل کرده و به کاهش قند خون کمک می کنند.مانند داروی پرام لینتید
این گروه از داروها از تولید گلوکز در کبد جلوگیری کرده و سطح قند خون را کاهش می دهند.علاوه بر این بیگوآنیدها ، حساسیت بدن نسبت به انسولین را افزایش داده و باعث افزایش جذب گلوکز توسط سلول های بدن و کاهش سطح قند خون می شوند.
متفورمین در این گروه از داروها قرار دارد.
3 ) روش های درمان دیابت بارداری
اصلی ترین روش درمان و کنترل دیابت بارداری مصرف انسولین است.با این حال این روش درمانی فقط زمانی موثر خواهد بود که سبک زندگی و رژیم غذایی فرد نیز اصلاح شود.دوز انسولین مصرفی معمولا بستگی به وزن مادر و نزدیک بودن زمان زایمان دارد.علاوه بر این ممکن است داروهایی مانند متفورمین نیز تجویز شود ولی تجویز متفورمین و داروهای شبیه آن برای دیابت بارداری مورد تایید FDA نیست .
مراقبت های لازم در بیماران دیابتی
- نظارت منظم بر روی میزان قند خون
در طول روز و با فواصل منظم بهتر است میزان قند خون خود را اندازه بگیرید تا از بالا رفتن قند و ایجاد عوارض جانبی احتمالی و حتی سکته مغزی جلوگیری کنید.
متخصصان توصیه می کنند برای جلوگیری از عوارض جانبی افزایش قند خون ، حداقل دوبار در سال آزمایش HbA1C را انجام دهید . کسانی که دچار دیابت شدید هستند باید هر سه ماه یکبار آزمایش HbA1C را تکرار کنند .
- رژیم غذایی دیابتی را رعایت کنید
برای جلوگیری از افزایش قند خون باید از رژیم غذایی مناسبی پیروی کنید. رژیم غذایی دیابتی حاوی فیبر بیشتر ، چربی اشباع بیشتر و قند کمتر و چربی ترانس کمتر است . مواد غذایی غنی از فیبر مانند سبزیجات سبز تیره ، لوبیا ، غلات کامل، میوه ها و ...باید بیشتر مصرف شوند.خوراکی های دارای چربی خوب مانند
روغن نارگیل و سایر روغن های گیاهی مشابه را بیشتر مصرف کنید. غذاهای کباب شده ، آب پز شده و یا بخار پز شده بهتر از غذاهای سرخ شده هستند. خوراکی های غنی از منیزیم مانند
اسفناج و دانه های کدو و ماست بخورید.
بیمارانی که شاخص توده بدنی آنها 30 یا بیشتر است باید با پیروی از رژیم های غذایی و ورزش کردن وزن خود را کاهش دهند.
برای کنترل بیماری دیابت نوع دو بسیار مهم است که فعالیت بدنی زیادی داشته باشید و به طور منظم ورزش کنید .
روش های طبیعی برای کاهش قند خون
روش ها و خوراکی های طبیعی و گیاهی بسیاری وجود دارند که می تواند به
کاهش قند خون کمک کنند.در ادامه به صورت خلاصه به برخی از این روش ها اشاره شده است .
- دارچین می تواند به کاهش قند خون و همچنین کلسترول بد و تری گلیسیرید خون کمک کند.علاوه بر این دارچین می تواند حساسیت بدن نسبت به نسولین را افزایش داده و به همین دلیل باعث کاهش قند خون شود .
- روغن ماهی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 است که می تواند برای تنظیم عملکرد هورمون انسولین مفید بوده و التهاب داخلی بدن را کاهش دهد.
- عصاره خربزه تلخ کمک زیادی به حفظ سطح قند خون می کند و مقاومت سلول ها نسبت به انسولین را کاهش داده و باعث جذب بیشتر گلوکز توسط سلول ها و کاهش سطح قند خون می شود .
- برگ چغندر نیز قند خون را پایین می آورد
- جینسنگ می تواند قند خون ناشتا را کاهش دهد
- ریحان نیز اثرات مثبت و خوبی بر ری سطوح قند خون بخصوص در زنان دارد.علاوه بر این می تواند تولید هورمون انسولین را تنظیم کرده و سطح قند خون را کاهش دهد .