سهامدار شدن و چالش‌های آن از زبان وکیل

در ابتدا باید به تعریف سهام در شرکت‌های سهامی بپردازیم؛ سهام جمع کلمه سهم است؛ در شرکت‌های سهامی سرمایه شرکت به قطعات مساوی تقسیم می‌شود و در واقع این قطعات مساوی سهم نامیده می‌شود.

سهم قسمتی از سرمایه شرکت‌های سهامی است که مشخص کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحبان آن در شرکت سهامی است.

سهام شرکت و انواع آن

کلمه سهام مخصوص شرکت‌های سهامی و همچنین شرکت‌های تعاونی است و در سایر شرکت‌ها از عبارت سهم و شرکه استفاده می‌شود و بنابراین به همین دلیل در شرکت‌های سهامی به شرکا سهام‌دار نیز گفته می‌شود. همچنین مطابق ماده ۱۶۲ قانون تجارت بخشی از سرمایه در شرکت‌های مختلف سهامی نیز به سهام تقسیم می‌شود.

سهام به دو قسم سهام با نام و سهام بی‌نام تقسیم می‌شود؛ و سهامی که مالک آن مشخص و معلوم است و متعلق به شخصی شناخته می‌شود که سهام به اسم او در دفتر ثبت سهام شرکت درج شده است تحت عنوان سهام با نام شناخته می‌شود. باید توجه کرد که دفتر ثبت سهام شرکت دفتری است که در شرکت نگهداری می‌شود و نام سهامداران و میزان سهام هر یک از ایشان در آن مندرج می‌گردد.

از دیگر انواع تقسیم بندی سهام؛ سهام ممتاز است که در مقابل سهام عادی قرار می‌گیرد مثلاً شرکت در اساسنامه خود متذکر می‌شود کسانی که دارای این گونه سهام هستند دو برابر دیگران حق رای دارند یا اینکه دو برابر دیگران از سرمایه شرکت سود می‌برند.

طبق ماده ۴۲ لایحه اصلاح قانون تجارت هر شرکت سهامی می‌تواند بر اساس اساسنامه خود و تا زمانی که شرکت منحل نشده با تصویب مجمع عمومی فوق العاده سهامداران سهام ممتاز ایجاد کند. امتیازات سهام ممتاز و نحوه برخورداری از آن باید به وضوح تعیین شود و هرگونه تغییر در امتیازات مربوط به سهام ممتاز باید توسط مجمع عمومی فوق العاده با موافقت دارندگان نصف به علاوه یک سهام ممتاز تصویب شود.

نقل و انتقال سهام

در اساسنامه شرکت جهت نقل و انتقال سهام ممتاز قواعد خاصی پیش‌بینی می‌شود که در زمان انتقال باید اجرا شوند مثلاً ممکن است در نظر گرفته شود که انتقال سهام ممتاز تنها به اشخاصی که دارای امتیازات و اعتبارات ویژه‌ای هستند صورت گیرد.

یا آن که برای انتقال سهام ممتاز باید سایر دارندگان سهام ممتاز موافق باشند که تمامی این قواعد می‌تواند در اساسنامه تعیین شود.

ممکن است که نام دارنده سهام روی ورقه سهم درج شود یا آنکه درج نشود و فقط عبارت سهام با نام روی ورقه نوشته شود اما آنچه مهم است این است که در هر حال در دفتر ثبت سهام شرکت نام دارنده سهام و شماره سهام او درج خواهد شد.

سهام بی‌نام نیز سهامی است که مالک آن مشخص و معلوم نیست و به صورت سند در وجه حامل تنظیم و ملک دارنده آن شناخته می‌شود، مگر آن که خلاف آن ثابت شود.

این نکته نیز قابل توجه است که تمام سهام شرکت سهامی ممکن است با نام باشد اما امکان اینکه تمام سهام شرکت سهامی بی‌نام باشد وجود ندارد زیرا سهام وثیقه باید لزوما با نام باشد.

در خصوص روش‌های نقل و انتقال سهام در شرکت‌های سهامی باید بین سهام با نام و سهام بی‌نام قائل به تفصیل شد.

بنابراین نکات مربوط به نقل و انتقال سهام با نام بدین شرح است:

مطابق ماده ۴۰ لایحه اصلاح قانون تجارت انتقال سهام با نام باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا نماینده او باید آن دفتر را امضا کند.

همچنین اگر تمام مبلغ اسمی سهام تادیه نشده باشد نشانی کامل منتقل الیه نیز در دفتر ثبت سهام شرکت درج می‌شود و به امضای منتقل الیه یا نماینده او می‌رسد.

هرگونه تغییر اقامتگاه بعدی نیز باید به همین ترتیب به اطلاع شرکت برسد.

اگر انتقالی بدون رعایت شرایط مذکور صورت بگیرد در برابر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار یعنی باطل نسبی است؛ البته توجه داشته باشید که این انتقال در رابطه با متعاملین یعنی انتقال دهنده و منتقل الیه واجد تمام آثار خود می‌باشد.

در تایید این نظر، نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه در تاریخ ۱۳۸۶ بیان می‌دارد برای انتقال سهم یا سهم و شرکه شرکت‌های تجاری سهامی عام یا خاص مقررات مربوط از قبیل ماده ۴۰ اصلاح قانون تجارت مصوب ۱۳۴۷ باید رعایت شود و الا همانطور که در قسمت اخیر ماده ۴۰ قانون مذکور تصریح شده است انتقال سهام با نام شرکت‌های سهامی عام یا خاص با سند عادی بین طرفین فی نفسه صحیح به نظر می‌رسد نهایتاً مادامی که در دفتر ثبت انتقال سهام به ثبت نرسیده از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار است.

انتقال گواهینامه موقت با نام، مانند سهام با نام است و باید در دفتر ثبت سهام شرکت درج شود.

توجه داشته باشید که در شرکت‌های سهامی نیاز به ثبت انتقال سهام در اداره ثبت شرکت‌ها نیست.

اصولا انتقال سهام با نام در شرکت سهامی یک عمل حقوقی رضایی است نه تشریفاتی زیرا در صورت عدم درج انتقال در دفتر ثبت سهام شرکت انتقال به کلی باطل نیست بلکه در رابطه متعاملین، موثر و صحیح است و در برابر شرکت و اشخاص ثالث قابل استناد نیست.

در شرکت‌های سهامی عام بورسی برای انتقال سهام با نام نیاز به درج انتقال در دفتر ثبت سهام شرکت نیست بلکه انتقال به موجب ثبت در شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به عمل می‌آید. این شرکت یک نهاد بورسی است که امور مربوط به ثبت، نگهداری، انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه را انجام می‌دهد و بنابراین در این فرض خاص انتقال سهام با نام یک عمل حقوقی تشریفاتی است.

اعمال محدودیت نقل و انتقال در ماده ۴۱ لایحه به معنای سلب حق انتقال نمی‌باشد بلکه فقط می‌توان انتقال را منوط به موافقت مراجع حاضر در شرکت نمود.

همانطور که اشاره کردیم در سهام با نام، نام شخص در روی ورقه سهم یا در دفتر ثبت سهام شرکت قید می‌شود و طبق ماده ۴۰ لایحه نقل و انتقال اینگونه سهام باید در دفتر ثبت سهام شرکت (نه مرجع ثبت شرکت‌ها یا بانک یا دفتر اسناد رسمی) به ثبت برسد.

قانونگذار امضای انتقال دهنده یا وکیل یا قائم مقام قانونی او را در دفتر ثبت شرکت‌ها کافی دانسته و نیازی به امضای انتقال گیرنده وجود ندارد مگر آنکه تمامی مبلغ اسمی سهم پرداخت نشده باشد که در این صورت نشانی کامل انتقال گیرنده نیز در دفتر ثبت سهام شرکت قید و به امضای انتقال گیرنده یا وکیل یا نماینده قانونی او می‌رسد.

ضمانت اجرای انتقال سهام با نام بدون ثبت در دفتر ثبت سهام شرکت‌ها آن است که این انتقال در مقابل شرکت فاقد اعتبار است؛ پس اگر شرکت بخواهد مابقی مبلغ اسمی سهام را مطالبه کند آن را از سهام دارانی که نام آنها در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت رسیده مطالبه می‌کند.

همچنین انتقال سهام با نام بدون ثبت در دفتر ثبت سهام شرکت‌ها در مقابل شخص ثالث فاقد اعتبار است پس اگر شخصی از سهامدار شرکت طلب داشته باشد و سهام این شخص را برای توقیف معرفی کرده باشد سهام قابل توقیف است حتی اگر انتقال قبل از توقیف بوده باشد زیرا انتقال بدون ثبت در برابر ثالث فاقد اعتبار است.

اما این انتقال بین طرفین معتبر است و خریدار می‌تواند الزام فروشنده را به حضور در دفتر ثبت سهام شرکت و انتقال سهام درخواست کند.

نکته قابل توجه آن است که در بند ۳ ماده ۲۴۳ لایحه برای شخصی که سهام با نام را قبل از آن که اقلا ۳۵ درصد مبلغ اسمی آن پرداخت شده باشد صادر کند یا بفروشد یا به معرض فروش گذارد ضمانت اجرای جزایی پیش بینی شده است.

در صورتی که شرکت سهامی خاص نقل و انتقال سهام را با محدودیت مواجه کند و مدیران و مجامع عمومی با نقل و انتقال سهام موافقت نکنند تنها راه برای خروج سهامدار از شرکت بازخرید سهام می‌باشد در این صورت سرمایه شریک به او پرداخته می‌شود و سرمایه شرکت به میزان سهم شریک خارج شده کاهش پیدا می‌کند.

مثلا اگر سرمایه شرکت ۱۲۰ میلیون باشد و سرمایه شریکی که متقاضی خروج است ۳۰ میلیون باشد ۳۰ میلیون به او پرداخت شده و سرمایه شرکت به ۹۰ میلیون کاهش پیدا می‌کند بازخرید سهام با ممنوعیت خرید سهام توسط شرکت که در ماده ۱۹۸ لایحه عنوان شده است متفاوت است.

همچنین نمی‌توان در اساسنامه انتقال مالکیت از طریق ارث را منوط به رضایت دیگر سهامداران و مدیران نمود اما می‌توان در اساسنامه انحلال شرکت از سوی هر یک از سهامداران یا بخش معینی را در صورت ورود قهری ورثه سهامداران بر اثر فوت صاحب سهم پیش بینی نمود.

مطابق با تبصره ۲ ماده ۱۴۳ قانون مالیات‌های مستقیم هرگونه نقل و انتقال سهام در شرکت‌ها مالیات مقطوعی به میزان ۴ درصد ارزش اسمی سهام دارد. بنابراین انتقال دهندگان سهام مکلفند قبل از انتقال مالیات متعلق را به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز کنند همچنین اداره ثبت شرکت‌ها و دفاتر ثبت اسناد رسمی موظف می‌باشند در زمان ثبت تغییرات یا تنظیم سند انتقال گواهی پرداخت مالیات تعلق گرفته را دریافت کرده و به پرونده ضمیمه کنند.

هر نوع انتقال سهام باید دارای گواهی پرداخت مالیات مذکور در ماده ۱۴۳ قانون مالیات‌های مستقیم باشد.

مطابق تبصره ۱ ماده ۱۴۳ قانون مالیات‌های مستقیم هیچگونه تمایزی جهت اخذ گواهی پرداخت مالیات برای انتقال سهام با نام و بی‌نام ایجاد نشده است و بنابراین اداره ثبت شرکت‌ها در زمان ثبت صورت جلسه انتقال سهام با نام و بی‌نام موظف به دریافت گواهی پرداخت مالیاتی نقل و انتقال سهام است.

مدارک مورد نیاز جهت نقل و انتقال سهام

مدارک مورد نیاز جهت نقل و انتقال سهام شامل ارائه آگهی تاسیس شرکت و ارائه روزنامه رسمی آگهی تاسیس همچنین مدارک هویتی سهامداران شامل کپی شناسنامه و کارت ملی و آگهی آخرین ثبت تغییرات شرکت است.

در خصوص مراحل انتقال سهام باید قائل به تفکیک شد که مراحل انتقال سهام دارای قوانینی در اساسنامه باشد با حالتی که قوانینی در اساسنامه ذکر نشده باشد متفاوت است.

در خصوص مراحل انتقال سهام بدون ذکر قوانین در اساسنامه؛ نیازمند برگزاری جلسه هیئت مدیره و تنظیم صورتجلسه رسمی با امضای اعضای هیئت مدیره و هر دو طرف معامله یعنی انتقال دهنده و انتقال گیرنده سهام می‌باشد.

همچنین مدارک هویتی طرفین نقل و انتقال سهام ارائه شده و برگه مفاصا حساب مربوط به نقل و انتقال سهام که از سازمان امور مالیاتی کشور صادر شده ارائه می‌گردد و نام کلیه افراد صاحب سهم قبل و پس از انتقال ذکر می‌شود.

اما در رابطه با مراحل انتقال سهام در حالتی که برای نقل و انتقال سهام در اساسنامه شرکت قوانینی ذکر شده باشد برگزاری جلسه مجمع عمومی فوق العاده و نوشتن صورتجلسه رسمی همراه با امضای هیئت مدیره و دو طرفین نقل و انتقال سهام الزامی است.

همچنین مدارک هویتی دو طرف انتقال سهام یعنی پذیرنده سهام و انتقال دهنده سهام به همراه برگه مفاصا حساب مالیاتی صادره از اداره امور مالیاتی ارائه می‌گردد.

ذکر فهرست همه سهامداران قبل و بعد از انتقال سهام الزامی است.