احتمالاً شما هم در مورد چربی خون مطالبی را شنیده‌اید و یا در بین اطرافیان خود، کسی را سراغ دارید که به این بیماری دچار شده باشد. اگر هنوز به درستی نمی‌دانید که خطر چربی خون چیست، کافی است بدانید که بر اساس گفته‌ی رئیس انجمن آترواسکلروز ایران، سالانه 83 هزار نفر از ایرانیان در اثر فشار خون جانِ خود را از دست می‌دهند و این در حالی است که چربی خون یکی از عوامل موثری است که می‌تواند زمینه‌ساز فشار خون در افراد شود. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مطلب، به بررسی تخصصی این موضوع می‌پردازیم.
فهرست
چربی خون چیست؟
اگر بخواهیم به‌صورت تخصصی به مسئله‌ی چربی خون ورود کنیم و در نهایت به این سئوال پاسخ دهیم که چربی خون چیست، باید ابتدا بدانیم که مفهوم کلسترول تام خون چیست. آنچه که به‌عنوان «کلسترول تام» نام‌گذاری شده است، شامل تمامِ انواع لیپوپروتئین‌ها و همچنین انواع کلسترول‌ها (از جمله کلسترول خوب و کلسترول بد) است. قسمت زیادی از چربی خون، از کلسترول بد (LDL) تشکیل شده است. کلسترول بد یکی از عوامل مهم در انسداد عروق خونی است و دقیقاً به همین دلیل است که به آن چربی بد گفته می‌شود.
عملکرد کلسترول خوب، دقیقاً در مقابل با کلسترول بد است. این بدین معنی است که کلسترول خوب (HDL) از انسداد عروق خونی پیشگیری می‌کند. به همین دلیل است که با افزایش کلسترول خوب در خون، احتمال رسوب چربی در عروق کاهش خواهد یافت. در نتیجه HDL ها از همین طریق اثر محافظتی بر قلب دارند. از جمله عواملی که می‌تواند باعث افزایش HDL در خون شود، ترک مصرف دخانیات است. در همین راستا، انجام فعالیت‌های بدنی منظم نیز می‌تواند نقش به‌سزایی در افزایش کلسترول خون خوب در خون گردد.
عملکرد LDL و HDL در بدن به این‌صورت است که هر دو این مواد یا در کبد ساخته و در بدن توزیع می‌شوند و یا توسط برخی از مواد غذایی مستقیماً به بدن وارد می‌شوند. حالا اگر میزان LDL خون بیشتر از میزانی باشد که بافت‌های بدن برای مصرف نیاز دارند، در رگ‌های خونی جمع شده و در طولانی مدت باعث انسداد رگ‌ها خواهد شد. از طرف دیگر HDLها متخصص جمع‌آوری کلسترول‌های اضافی به کبد هستند. به‌عبارت دیگر در صورت کفایت میزان HDL در خون، LDL یا کلسترول بد از خون جمع‌آوری شده، به کبد بازگردانده می‌شود و بدین ترتیب باعث جلوگیری از انسداد عروق خواهد شد.
به این نکته توجه کنید که چربی خون از کلسترول خون (LDL و HDL) و عنصری دیگر با نام تری گلیسیرید ساخته شده است. همین ماده یعنی تری گلیسیرید هم از مواد غذایی مصرف شده توسط انسان دریافت و در کبد ساخته می‌شود. افرادی که الکل مصرف می‌کنند و همچنین افرادی که بیشتر ازمقدار مورد نیاز کالری دریافت می‌کنند، احتمال بیشتری برای افزایش تری گلیسیرید و در نهایت چربی خون دارند. به همین دلیل است که معمولاً توصیه‌های عمومی برای افرادی که تری گلیسیرید بالایی دارند این است که اولاً وزن خود را کاهش دهند و ثانیاً از استعمال دخانیات و همچنین نوشیدنی‌های الکلی پرهیز کنن.
در نهایت اگر چربی خون را در معنای بیماری و اختلال معنی کنیم و با توجه به این معنا دریابیم که چربی خون چیست، باید بگوئیم که اختلال چربی خون در واقع به افزایش تری گلیسیرید و همچنین کلسترول خون گفته می‌شود.
آزمایش چربی خون
پرسشی که بسیاری از مراجعه کنندگان به آزمایشگاه‌ها به دنبال یافتن پاسخ آن هستند این است که آزمایش چربی خون چیست و با استفاده از این آزمایش به چه نتایجی می‌توان رسید. در پاسخح به این پرسش باید گفت که آزمایش چربی خون آزمایشی است که میزان چربی خون خوب (HDL) و چربی خون بد (LDL) و همچنین میزان تری گلیسیرید در خون را اندازه‌گیری می‌کند. پزشک متخصص با تکیه بر نتایج آزمایش چربی خون می‌تواند به یافته‌های مهمی از جمله میزان خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و همچنین ریسک ابتلا به بیماری‌های کبدی و همچنین پانکراس دسترسی یابد. علاوه بر همه‌ی این موارد، پزشک متخصص می‌تواند با استفاده از آزمایش چربی خون، برخی از بیماری‌های ژنتیکی را نیز شناسایی نماید.
همچنین باید به این نکته نیز توجه کرد که آزمایش چربی خون یکی از پنل‌های مهم آزمایشگاهی است و معمولاً در کنار آزمایش‌های دیگری همچون آزمایش CBC و همچنین آزمایش قندِ خون توسط پزشک معالج برای بیمار درخواست می‌شود. در صورتی‌که فرد به چربی خون مبتلا بوده و پزشک معالج برای کاهش این چربی، برای بیمار داروهایی نیز تجویز کرده باشد، با استفاده از این آزمایش می‌توان به اثرگذاری داروهای تجویز شده نیز پی برد.
دوره‌ی آزمایش چربی خون برای بزرگسالان معمولاً هر 4 تا 6 سال یکبار، برای کودکان هر 10 سال یکبار و در نهایت برای افراد مسن هر سال یکبار است. همچنین باید به این نکته نیز توجه داشته باشید که آزمایش چربی خون باید به‌صورت ناشتا (در حدود 9 تا 12 ساعت ناشتایی کفایت کننده است) انجام شود. با وجود اینکه معمولاً آزمایش چربی خون در محل آزمایشگاه انجام می‌گیرد، اما با توجه محدودیت‌های کرونایی، برخی از آزمایشگاه امکان آزمایش خون در منزل را برای تمامی بیماران و تحت تمامی ضوابط و دستورالعمل‌های بهداشتی فراهم نموده است.
چربی خون در آزمایش
در این قسمت می‌خواهیم در مورد چربی خون در آزمایش صحبت کنیم و به‌صورت شفاف به این سئوال پاسخ دهیم که چربی خون نرمال چند است؟ برای پی بردن به پاسخ این سئوال باید 3 فاکتور را مورد بررسی قرار دهیم:
- فاکتور اول: حداکثر میزان کلسترول بد خون (LDL)
- فاکتور دوم: حداقل میزان کلسترول خوب خون (HDL)
- فاکتور سوم: حداکثر میزان تری گلیسیرید خون
چربی خون نرمال چند است؟
با توجه به آنچه در بالا به آن اشاره شد، برای پاسخ به این سئوال باید هر سه فاکتور LDL، HDL و تری گلیسیرید را مورد ارزیابی قرار دهیم.
- کلسترول بد (LDL): در ابتدا به این نکته توجه کنید که کلسترول بالا در خون، هیچ علامت مشخصه‌ای ندارد. این بدین معنی است که حتی اگر کلسترول خون در شما بسیار بالا نیز باشد، شما بدون آزمایش چربی خون، به هیچ عنوان متوجه این موضوع نخواهید شد. بنابراین تست و چکاپ‌های دوره‌ای برای پی بردن به کلسترول خون، برای همه‌ی مردم و به‌خصوص برای افراد در معرض ریسک بالای چربی خون، ضروری است.
اما هنگامی که نتیجه‌ی آزمایش را دریافت می‌کنید، فاکتور LDL درج شده در نتیجه‌ی آزمایش، سطح کلسترول بد خون شما را نشان می‌دهد.
توجه داشته باشید که محدوده‌ی مجاز LDL با توجه به فاکتورهای متفاوتی از جمله وجود سابقه‌ی خانوادگی در سکته‌ی قلبی در سنین پائین، استعمال دخانیات و مصرف نوشیدنی‌های الکلی، میزان فشار خون در فرد، سنِ فرد (45 سال برای مردان و 55 سال برای بانوان) و همچنین میزان HDL خون تعیین می‌شود. بر اساس شرایط خطر، میزان LDL بین 100 تا 160 میلی گرم در دسی لیتر متغیر است. همچنین میزان ایده‌آل DLD در بیمارانی که به دیابت مبتلا هستند، زیر 100 میلی گرم در دسی لیتر است.
- کلسترول خوب (HDL): با توجه به توضیحات یاد شده، میزان سطح HDL خون، بر حدِ کلسترول بد تاثیرگذار است. به‌طور کلی می‌توان گفت که میزان طبیعی برای سطح HDL، 50 میلی گرم در دسی لیتر است و همچنین میزان ایده‌آل برای آن نیز 60 به بالا است.
- تری گلیسیرید: میزان طبیعی تری گلیسیرید در خون نیز زیرِ مقدار 150 میلی گرم در دسی لیتر است.
در این قسمت از وب سایت آزمایشگاه دکتر شریفی، سعی کردیم شما را با پاسخ این سئوال که چربی خون نرمال چند است، آشنا کنیم. البته همواره به یاد داشته باشید که نظریه‌ی اساسی، علمی و رسمی در مورد پاسخ آزمایش‌ها، فقط توسط پزشک معالج قابل ارائه است. این نتیجه بر اساس فاکتورهای متعددی برداشت می‌شود که صرفاً در تخصص پزشک معالج است. بنابراین موکداً توصیه می‌شود که صرفاً با تکیه بر این مقاله، اقدام به نتیجه‌گیری از جواب آزمایش نکرده و حتماً این کار را به پزشک واگذار نمائید.
چربی خون درمان قطعی دارد؟
یکی دیگر از پرسش‌های پرتکرار بیماران مبتلا به چربی خون این است که آیا چربی خون درمان قطعی دارد؟ در پاسخ به این سئوال باید گفت که بهترین راهِ درمان چربی خون، تغییر در سبک زندگی است. در ادامه به چند مورد از بهترین روش‌های غیر دارویی در درمان چربی خون اشاره می‌کنیم. همچنین مجدداً تاکید می‌کنیم که هر گونه تجویز دارو برای درمان چربی خون، باید توسط پزشک معالج بیمار انجام شود.
- کم کردن سهم چربی‌های مضر در سبد غذایی
چربی‌های مضر یا چربی‌های اشباع، مهم‌ترین عامل ایجاد بیماری چربی خون هستند. این نوع چربی‌ها در دمای معمولی اتاق به‌صورت جامد هستند. از جمله‌ی این چربی‌ها می‌توان به روغن‌های جامد، کره و همچنین روغن‌های حیوانی اشاره کرد. با توجه به اینکه قیمت این نوع چربی و روغن‌ها در مقایسه با روغن‌های غیراشباع بالاتر است، متاسفانه غذای تولید شده در بسیاری از رستوران‌ها و فست فودها نیز با استفاده از این نوع روغن‌ها تهیه می‌شود. بنابراین با کاهش استفاده از غذاهای رستورانی و به‌خصوص فست فودها، می‌توانید به کاهش چربی خون کمک قابل توجهی نمائید.
- جایگزین نمودن چربی‌های غیر اشباع
یکی دیگر از راهکارهایی که برای درمانِ بیماری چربی خون مورد استفاده قرار می‌گیرد، استفاده از چربی‌های غیر اشباع است. این نوع چربی‌ها در دمای اتاق حالتِ مایع دارند. بهترینِ این نوع چربی‌ها نیز روغن‌های گیاهی هستند. این نوع چربی‌ها درست برعکس چربی‌های اشباع، باعث کاهش میزان LDL خون خواهند شد.
- میوه، سبزیجات و فیبرها
حتماً به این نکته توجه کنید که مصرف میوه و سبزی تازه و همچنین هر نوع غذای دارای فیبر، به کاهش میزان چربی خون کمک قابل توجهی می‌کند.
- فعالیت بدنی با برنامه و منظم
یکی دیگر از راهکارهایی که برای کاهش چربی خون مورد استفاده قرار می‌گیرد، ورزش و فعالیت بدنی منظم و با برنامه است. معمولاً توصیه می‌شود که حداقل به مدت 30 دقیقه در هر روز فعالیت بدنی داشته باشید و این امر به کاهش چربی خون کمک بسزایی می‌کند.
علائم کبد چرب
در ابتدا باید به این نکته توجه کرد که وجود میزان محدودی از چربی در کبد، کاملاً طبیعی است. اما اگر میزان این چربی از میزان مجاز فراتر رود، این امر می‌تواند برای سلامتی فرد خطرناک باشد. با وجود علائمی که در برخی از وب سایت‌های اینترنتی در مورد علائم کبد چرب عنوان شده است، اما واقعیت این است که این بیماری در بسیاری از موارد هیچ نشانه‌ی مستقیمی ندارد. اگر چه احتمال ابتلا به کبد چرب در برخی از افراد، بیشتر از برخی دیگر است. به‌عنوان مثال:
- افراد دارای چاقی
- افراد دارای دیابت
- افرادی که در بدن آنها مقاومت به انسولین دیده می‌شود
- افراد با سابقه‌ی مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی
- افراد با سابقه‌ی استعمال دخانیات
با وجود اینکه همچنان تاکید می‌کنیم که کبد چرب در بسیاری از موارد علائم ویژه‌ای ندارد، اما در صورتی که هر یک از علائم زیر به‌صورت ادامه‌دار در فردی وجود داشته باشد، احتمالِ ابتلا به کبد چرب بسیار بالا خواهد بود:
- کاهش اشتهای طولانی مدت
- از دست دادن وزن
- ضعف و بی‌حالی
- خون‌ریزی مکرر بینی
- احساس خارش در پوست
- زرد شدن رنگ پوست و چشم
- درد و یا تورم در ناحیه‌ی شکمی و به‌خصوص در ناحیه‌ی سمت راست بالای شکم
- ایجاد تورم در پاها
- بزرگ شدن پستان در مردان
- گیجی و خواب آلودگی مداوم
- پدیدار شدن خوشه‌های شبکه‌ای رگ‌های خونی قابل مشاهده در زیرِ پوست در هر ناحیه از بدن
متاسفانه در ضورت عدم توجه به بیماری‌های کبدی، ممکن است عوارضی مانند زخم‌های کبدی (فیبروز) در فرد ایجاد شود. در صورت عدم توجه به فیبورز کبدی، در بدترین حالت فیبروز کبدی تبدیل به سیروز کبدی خواهد شد که یک بیماری خطرناک و مهلک است.
جمع‌بندی
در این مطلب، سعی کردیم در مورد سؤالات اساسی شما در مورد چربی خون و مواردی از این دست پاسخ دهیم. در مهم‌ترین و پرتکرارترین این سؤالات نیز توضیحات کاملی در مورد این سؤال که اصولاً چربی خون چیست و آیا درمان قطعی دارد یا خیر به ارائه‌ی اطلاعاتی در این خصوص پرداختیم.
منبع : وب سایت آزمایشگاه دکتر شریفی اصفهان